การท่องเที่ยวเชิงดาราศาสตร์
ผมได้มาดูสุริยุปราคาเต็มดวงครั้งแรกในชีวิตที่อำเภอสีคิ้ว
บทความ
การท่องเที่ยวเชิงดาราศาสตร์ของนครราชสีมา
(Nakhon Ratchasima astronomical tourism)
โดย พงศธร กิจเวช (อัฐ)
Facebook: คนดูดาว stargazer
https://www.facebook.com/khondudao/
ผมได้มาดูสุริยุปราคาเต็มดวงครั้งแรกในชีวิตที่อำเภอสีคิ้ว จังหวัดนครราชสีมาหรือโคราช เมื่อ ๒๖ ปีก่อน (๒๕๓๘)
หลังจากนั้นเมื่อ ๖ ปีก่อน (๒๕๕๘) พานักเรียน ม.๕-๖ มาเข้าค่ายดาราศาสตร์ ที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่
ล่าสุดเมื่อเดือนธันวาคมปีที่แล้ว (๒๕๖๓) ผมมาจัดกิจกรรมดูฝนดาวตกคนคู่ (Geminids) ที่ศูนย์ปฏิบัติธรรมภูแสนดาว อำเภอสีคิ้ว
จังหวัดนครราชสีมาเป็นจังหวัดที่มีพื้นที่มากที่สุดและมีประชากรมากที่สุดของประเทศไทย (แม้ว่ากรุงเทพฯ มีประชากรมากกว่านครราชสีมา แต่กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ไม่จัดกรุงเทพฯ เป็นจังหวัด) มีสถานที่น่าสนใจหลายแห่ง การเดินทางสะดวกทั้งจากกรุงเทพฯ และจังหวัดอื่น ๆ ดังนั้นจังหวัดนครราชสีมาจึงเป็นจังหวัดที่มีศักยภาพมากสำหรับการท่องเที่ยว
การท่องเที่ยวรูปแบบใหม่ที่น่าสนใจมากคือ การท่องเที่ยวคือ การท่องเที่ยวดาราศาสตร์ (astronomical tourism) หรืออาจพูดง่าย ๆ ว่า เที่ยวดูดาว จะเที่ยวแบบชิว ๆ ชื่นชมความสวยงามของธรรมชาติ หรือจะเที่ยวแบบได้ความรู้ติดตัวกลับไปด้วยก็ได้ครับ
วัตถุประสงค์
- ส่งเสริมการท่องเที่ยวจังหวัดนครราชสีมา
- ส่งเสริมการศึกษาดาราศาสตร์
- ส่งเสริมการอนุรักษ์วัฒนธรรมภูมิปัญญาพื้นบ้านที่เกี่ยวกับดาราศาสตร์ (เช่น นิทานดาว ฯลฯ)
- ส่งเสริมการอนุรักษ์ธรรมชาติ
- ส่งเสริมการแก้ไขปัญหามลพิษแสง (light pollution)
รูปแบบ
- กิจกรรมดูดาว
- ทัวร์ดาราศาสตร์
- ค่ายดาราศาสตร์ (เน้นความรู้มากกว่าทัวร์ดาราศาสตร์)
- อบรมดาราศาสตร์
- บรรยายหรือเสวนาดาราศาสตร์
- การแสดง เช่น ละคร, หุ่น, ดนตรี, เพลงพื้นบ้าน ฯลฯ ที่เกี่ยวกับดาราศาสตร์
- นิทรรศการ ทั้งความรู้ดาราศาสตร์ และศิลปะ เช่น นิทรรศการภาพถ่ายหรือภาพวาดดาราศาสตร์
- ประกวดภาพถ่ายดาราศาสตร์ เป็นภาพที่ถ่ายในจังหวัดนครราชสีมา
- ออกร้าน ขายกล้องโทรทรรศน์ และอุปกรณ์ดาราศาสตร์อื่น ๆ
สถานที่
- สถานที่ปฏิบัติงานดาราศาสตร์ เช่น หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา ตั้งอยู่ในมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี เป็นหอดูดาวประจำภูมิภาคแห่งแรก ของสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ เปิดเมื่อปี ๒๕๕๗ มีกล้องโทรทรรศน์ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๗ เมตร ใหญ่ที่สุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และอันดับ ๓ ของประเทศ (๒ อันดับแรกอยู่ที่หอดูดาวแห่งชาติ บนดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่)
- สถานที่ให้ความรู้ทางดาราศาสตร์ เช่น ท้องฟ้าจำลอง ในหอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา และท้องฟ้าจำลองอื่น ๆ ในนครราชสีมา
- สถานที่จัดกิจกรรมดูดาว (star party) ทั้งในเมือง เช่น อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี (ลานย่าโม) ฯลฯ และนอกเมือง ในเมืองอาจเห็นดาวน้อยกว่านอกเมือง แต่สามารถเห็นดาวสว่างได้
- สถานที่ถ่ายภาพดาราศาสตร์ (astrophotography) มักเป็นสถานที่มืดสนิท นอกเมือง ไม่มีมลพิษแสง
- สถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ดาราศาสตร์
- สถานที่ชุมชนด้านวัฒนธรรมภูมิปัญญาพื้นบ้านที่เกี่ยวกับดาราศาสตร์
- สถานที่ที่ปรากฏในวรรณกรรม, ภาพยนตร์, ละครโทรทัศน์, บทเพลง หรือศิลปะสาขาอื่น ๆ ที่เกี่ยวกับดาราศาสตร์
ภาพหอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
ที่มาภาพ Facebook หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
https://www.facebook.com/ropnma/photos/a.1555160257829732/1710057242340032/?type=3
ภาพกล้องโทรทรรศน์ของหอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
ที่มาภาพ Facebook หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
https://www.facebook.com/ropnma/photos/a.1555160257829732/1555161157829642/?type=3
ภาพภายในท้องฟ้าจำลอง หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
ที่มาภาพ Facebook หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
https://www.facebook.com/ropnma/photos/a.1710164652329291/1710185918993831/?type=3
ภาพการประชาสัมพันธ์กิจกรรมของหอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา ทุกคืนวันเสาร์ เวลา ๑๘:๐๐-๒๒:๐๐ น.
ที่มาภาพ Facebook NARIT สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ
https://www.facebook.com/148300028566953/posts/3892005410863044/?d=n
ภาพกิจกรรมดูสุริยุปราคาบางส่วนเมื่อวันที่ ๒๖ ธันวาคม ๒๕๖๒ ที่หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
ที่มาภาพ Facebook หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา
https://www.facebook.com/ropnma/photos/a.3031694146842995/3031694340176309/?type=3
ภาพเปรียบเทียบผลของมลพิษแสง (light pollution) ที่ทำให้เห็นดาวน้อยลง ทั้งสองภาพถ่ายท้องฟ้าตำแหน่งดาวตรงกัน ภาพบนถ่ายนอกเมือง เห็นทางช้างเผือก และดาวจำนวนมาก ภาพล่างถ่ายในเมือง ไม่สามารถเห็นทางช้างเผือก และเห็นดาวน้อยกว่า
ที่มาภาพ Wikipedia: Light pollution
https://en.wikipedia.org/wiki/Light_pollution
ภาพมลพิษแสงบริเวณจังหวัดนครราชสีมา
ที่มาภาพ แอป Light Pollution Map – Dark Sky (LPM)
ยิ่งมืด ยิ่งเห็นดาวมาก ในภาพบริเวณตัวเมืองนครราชสีมาเป็นสีส้มมีมลพิษแสงมากกว่าบริเวณอื่น มลพิษแสงเกิดจากแสงไฟของอาคารบ้านเรือนและถนนส่องขึ้นท้องฟ้า ทำให้เห็นดาวน้อยลง และมีผลเสียต่อสุขภาพของคน และสิ่งแวดล้อมทั้งพืชและสัตว์ในธรรมชาติ
หมุดสีเขียวในภาพคือ หอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ ๗ รอบพระชนมพรรษา นครราชสีมา อยู่ในบริเวณมลพิษแสงสีเหลือง น้อยกว่าในเมืองที่เป็นสีส้ม เลยไปสีเขียวมลพิษแสงน้อยกว่าสีเหลือง สีน้ำเงินมลพิษแสงน้อยกว่าสีเขียว
บริเวณที่ไม่มีสีเลย ตรงมุมขวาล่าง (เช่น ในอำเภอเสิงสาง) คือไม่มีมลพิษแสง เห็นดาวมาก
การลดมลพิษแสงทำได้หลายวิธี เช่น
- ใช้โคมครอบหลอดไฟให้ส่องลงพื้นด้านล่างเฉพาะคนบริเวณที่ต้องการ ไม่ส่องขึ้นท้องฟ้า
- เปลี่ยนสีหลอดไฟจากสีขาวเป็นสีส้ม
- ลดการใช้แสงไฟ เปิดไฟเท่าที่จำเป็น
- ปิดไฟโฆษณาของห้างร้านและบริษัทต่าง ๆ ในเวลาดึก
- ให้มีพื้นที่อนุรักษ์ฟ้ามืด (dark-sky preserve) เป็นพื้นที่มืดสนิท สามารถใช้เป็นจุดขายของการท่องเที่ยวดาราศาสตร์
วันเวลา
สามารถจัดการท่องเที่ยวดาราศาสตร์ได้ทุกวัน ไม่จำเป็นต้องรอให้ตรงกับวันที่มีปรากฏการณ์พิเศษทางดาราศาสตร์ เช่น สุริยุปราคา จันทรุปราคา ฝนดาวตก ฯลฯ
ในฤดูฝนอาจมีเมฆบังดาวหรือฝนตก แต่ยังสามารถจัดกิจกรรมรูปแบบอื่น ๆ ที่ไม่ใช่กิจกรรมดูดาวกลางแจ้งได้ เช่น ชมท้องฟ้าจำลอง, บรรยาย, การแสดง ฯลฯ
ฤดูหนาวท้องฟ้ามักมีเมฆน้อยกว่าฤดูอื่น เหมาะสำหรับจัดกิจกรรมดูดาวกลางแจ้ง
แม้ในเวลากลางวันก็สามารถจัดกิจกรรมดูดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ได้ (ดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าในเวลากลางวันเกือบทุกวัน) สำหรับการดูดวงอาทิตย์ควรใช้แว่นสุริยะ (solar viewer) ที่ทำสำหรับดูดวงอาทิตย์โดยเฉพาะ
ถ้าจังหวัดนครราชสีมาจัดส่งเสริมการท่องเที่ยวดาราศาสตร์เป็นจังหวัดแรก ก็จะเป็นตัวอย่างให้กับจังหวัดอื่น ๆ ในประเทศไทย ได้หันมาสนใจเรื่องนี้ ซึ่งมีผลดีทั้งเศรษฐกิจ การศึกษา วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม