บทความ

ออกแบบสื่อห้องเรียนชุมชน

26 April 2021 02:58

ที่มาของการทำห้องเรียนชุมชนบ้านคอกวัว เกิดจากการเห็นคุณค่าความสำคัญของเรื่องราว พื้นที่ ที่อยู่ในชุมชนจึงเกิดกระบวนการสำรวจชุมชนแล้วเห็นต้นทุนบ้านตัวเอง เพื่อทำเส้นทางปั่นเรียนรู้ชุมชน และปักหมุดห้องเรียนชุมชนเป็นพื้นที่เรียนรู้ พัฒนาศักยภาพเด็กเยาวชนโดยครูภูมิปัญญาเป็นคนออกแบบสร้างการเรียนรู้ให้กับเด็กเยาวชนเห็นคุณค่า เกิดความภาคภูมิใจในชุมชนตนเอง สร้างความร่วมมือกับครูภูมิปัญญา ชวนพัฒนาออกแบบห้องเรียนร่วมกัน โดยใช้เครื่องมือ 3 ส. (สื่อสาร สร้างสรรค์ สร้างการมีส่วนร่วม) และร่วมให้นิยามห้องเรียนร่วมกันคือ ห้องเรียนชุมชนบ้านคอกวัว เป็น ห้องเรียนที่สร้างปัญญา สร้างคุณค่าให้กับเด็กเยาวชนและคนในชุมชน ได้เรียนรู้ สืบสานสร้างสรรค์ วิถีชีวิต ภูมิปัญญา อาหาร ขนม อาชีพ สุขภาพ สื่อศิลปะพื้นบ้าน ผ่านตัวบุคคลในชุมชน พื้นที่สร้างสรรค์ และกระบวนการมีส่วนร่วมลงมือทำกับครูภูมิปัญญา

ประวัติบ้านคอกวัว

เมื่อก่อนชื่อ "บ้านโฆกงัว" สมัย 2492 ได้เปลี่ยนชื่อจากบ้านโฆกงัว เป็น "บ้านคอกวัว" และจะมีการค้าวัวค้าควายจากเขตอีสานตอนล่าง นายฮ้อยมีการไล่วัวไล่ควายขึ้นมาเขาจะตอนวัวตอนควายเพื่อการค้าขายไปยังภาคกลางและภาคอีสานและเมื่อก่อนโนนเขาเรียกว่าโคกจะมีจุดพักวัวและควายผูกไว้กับเสา (เสาหลักทองคำ) ซึ่งเป็นของนายฮ้อย เมื่อนายฮ้อยมาพักนายฮ้อยเรียกว่าโคกงัวเมื่อเวลาผ่านไปเริ่มมีภาษากลางเข้ามา คำเรียกเริ่มเพี้ยนจึงเรียกว่าคอกวัว เมื่อมีคนสัญจรไปมาเขาจึงใช้พื้นที่บ้านคอกวัวพักค้างแรมทั้งคนและวัวควายในการพัก ระยะเวลาการเดินทางของคนและวัวควายในสมัยก่อนเดินทาง 2-3 วัน  โคราชเป็นเมืองที่ต้องการผ่านไปยังอำเภอสีคิ้ว

เรื่องราวของแก๊งลูกวัว

เส้นทางเรื่องราวของแก๊งลูกวัวแก๊งลูกวัวเกิดจากการรวมตัวของเยาวชนที่สั่งสมประสบการณ์การทำงานเกี่ยวกับพื้นที่สร้างสรรค์ร่วมกับเครือข่ายโคราชยิ้มจึงกลับมามองที่ชุมชนของตัวเองที่อยากมีพื้นที่ทำกิจกรรมของกลุ่มเด็กเลยชวนน้องๆ เริ่มสำรวจจุดยิ้มออกไม่ออกในชุมชนและแหล่งเรียนรู้หรือคุณค่าของชุมชน เช่น ประวัติความเป็นมาศูนย์เรียนรู้บ้านภูมิปัญญาความเป็นวิถีเก่าวิถีใหม่การละเล่นจึงกลายเป็นพื้นที่สร้างสรรค์พื้นที่เรียนรู้ที่มีชีวิตของคนในชุมชน “เดิ่นวัวยิ้ม” เพื่อสื่อสารให้ชุมชนได้รับรู้ถึงคุณค่าที่คนทุกคนร่วมสร้างสรรค์ร่วมแบ่งปันเกิดเป็นพื้นที่รวมกลุ่มของคนทุกคน face book แก๊งลูกวัวเดินยิ้ม

แผนที่ห้องเรียนชุมชนบ้านคอกวัว

เนื้อหาห้องเรียน 7 ห้องเรียน

ห้องเรียน :  ซอยเหล่นซอยนิ่ม พื้นที่สร้างสรรค์บ้านคอกวัว

ครูภูมิปัญญา : แก๊งลูกวัว

ที่ตั้ง : ซอยกลางบ้าน อยู่บริเวณศาลาประชาคมบ้านคอกวัว

Facebook : แก๊งลูกวัวเดิ่นยิ้ม

เรื่องราวของห้องเรียน

จากต้นทุนในชุมชนนำมาสู่การร่วมมอง ร่วมออกแบบพื้นที่สำหรับเด็ก สำหรับทุกคนโดยสร้างกระบวนการมีส่วนร่วมร่วมคิด ร่วมทำ ร่วมสร้างสรรค์ทำให้บ้านเราน่าอยู่มากขึ้น โดยสร้างการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนตั้งแต่ขั้นตอนปรับสภาพพื้นที่กำแพง ขัดล้างทำความสะอาดกำแพง ทาสีรองพื้นออกแบบเรื่องราวและแต่งแต้มสีสันบนกำแพง สื่อเรื่องราวความเป็นมาบ้านโฆกวัว วิถีเล่นในอดีตถึงปัจจุบัน โดยมีผู้นำชุมชนและคนในชุมชนพี่เลี้ยงเป็นที่ปรึกษาร่วมขับเคลื่อนกิจกรรม คือ มูลนิธิเพื่อนเยาวชนเพื่อการพัฒนา เครือข่ายโคราชยิ้ม

คุณค่าห้องเรียน : เล่าตำนานและเรื่องราววิถีชีวิตของคนในปัจจุบันที่เอามาออกแบบสร้างสรรค์เป็นสื่อให้คนได้เห็นผ่านการมีส่วนร่วม ร่วมคิด ร่วมมือทำ ร่วมกับคนในชุมชน เป็นพื้นที่พบปะรวมกลุ่มกันของคนในชุมชนทำกิจกรรมสร้างสรรค์เปิดตลาดเปิดร้านเล่น

ห้องเรียน :  ธรรมชาติริมคลอง (คลองช้างขวาง)

ครูภูมิปัญญา : นายสุทัศน์ ชำนาญพุดซา

ที่ตั้ง : พื้นที่บริเวณคลองช้างขวาง บ้านคอกวัว

เบอร์โทรศัพท์ : 085 630 2599

เรื่องราวของห้องเรียน

ที่เรียกคลองช้างขวางเพราะสมัยก่อนยามเจ้านายมา เขาจะนำช้างม้ามาที่บรรทุกเรือ พอมาถึงท้ายบ้านคอกวัวที่มีคลองเป็นจุดพักสำหรับนำช้างม้ามาอาบน้ำขวางทาง จึงเรียกคลองช้างขวาง น้ำจะไหลมาจากเขื่อนระบายน้ำโพธิ์เตี้ย ภาษาทางการเรียกว่า ลำเหมืองหลวง แต่คนพื้นถิ่นจะเรียกว่าคลองช้างขวาง

คลองช้างขวางยาวประมาณ 2 กิโลเมตร และโครงการใจกล้าของญี่ปุ่นเข้ามาสนับสนุนเรื่องการเกษตรพอโครงการเข้ามานำเครื่องจักรมาขุด ชาวบ้านก็เปลี่ยนชื่อเป็น เหมือนญี่ปุ่น ปัจจุบันมีการนำน้ำจากคลองเพื่อทำการเกษตร มีการทำความสะอาดคลอง เก็บวัชพืชผักตบชวาขึ้นเต็มคลองเลยต้องนำคนมาช่วยทำความสะอาดตั้งแต่นั้นมาได้ของบประมาณมารักษาลำคลองด้วยการทำความสะอาดทุกเดือน เริ่มคิดเรื่องการปลูกต้นไม้รอบคลองและอนุรักษ์พันธุ์ปลา

คุณค่าห้องเรียน : สายน้ำผูกโยงกับวิถีการทำมาหากิน การเกื้อกูลกันของคนในชุมชน

ห้องเรียน :  ยายแหววขนมเทียนพื้นถิ่น

ครูภูมิปัญญา : นางนกเทศ เอ๊บสูงเนิน (ยายแหวว)

ที่ตั้ง : 202 หมู่ 6 บ้านคอกวัว ตำบลหนองกระทุ่ม อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา 

เรื่องราวของห้องเรียน

ยายแหววอายุ 63 ปีเริ่มต้นทำขนมมาตั้งแต่ปี พศ. 2554 ซึ่งเริ่มจากการที่ยายแหววไม่ได้ไปไหน เลยหาอะไรทำจึงฝึกทำขนมโดยเริ่มจากขนมเทียนที่ได้สูตรจากยาเอี้ยงและได้ลองผิดลองถูกจนเริ่มชำนาญขึ้นต่อมาได้เริ่มฝึกทำขนมหม้อแกงและได้สูตรการทำขนมมาจากยายสำราญ ซึ่งเป็นพี่สะใภ้ ยายแหววเล่าว่าขนมหม้อแกงที่เริ่มทำนั้นค่อนข้างยากจึงต้องตั้งใจทำให้มาก เอกลักษณ์เฉพาะตัวคือการใส่ใจลูกค้าคนที่ทานและใส่ใจคุณภาพของขนมถือคติเราอร่อยเขาอร่อยเพราะราคาและคุณภาพที่ดีเยี่ยม

คุณค่าห้องเรียน : ขนมเทียน ขนมห่อยังเป็นที่ใช้ในงานประเพณีตักบาตรทำบุญต่างๆ ในชุมชน

ห้องเรียน :  น้าลูกปลาพาชิม

ครูภูมิปัญญา : นางณภัทร มะสันเทียะ

ที่ตั้ง : 207 หมู่ 6 ตำบลหนองกระทุ่ม อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา 

เบอร์โทรศัพท์ : 083 930 6955   Facebook : ณภัทร มะสันเทียะ

เรื่องราวของห้องเรียน

เดิมเป็นคนประคองเก่าแต่คุณแม่เป็นคนบ้านคอกวัว น้าลูกปลาจึงย้ายมาอยู่บ้านคอกวัวได้ 22 ปี น้าลูกปลามีความสนใจในการทำอาหารมาตั้งแต่อายุ 9 ขวบในสมัยเรียนจะมีวิชาที่ให้ทำอาหารทุกอาทิตย์ น้าลูกปลาจึงได้ทำไข่ลูกเขยและแกงเขียวหวานเป็นครั้งแรก สิ่งที่น้าลูกปลาถนัด คือแกงพื้นบ้าน สูตรการทำแกงพื้นบ้านต่างๆได้มาจากแม่และเรียนรู้จาก YouTube เอกลักษณ์เฉพาะตัวความพิถีพิถันในการลงมือทำแกงเรียนรู้ความผิดพลาดเพื่อพัฒนาต่อคิดเองทำเอง

คุณค่าห้องเรียน : วิถีการกินอยู่ของคนในชุมชน

ห้องเรียน :  ศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงพึ่งตนเอง

ครูภูมิปัญญา : นายณรงค์ บวชสันเทียะ

ที่ตั้ง : ศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงพึ่งตนเอง บริเวณข้างวัดต่างๆ 

เบอร์โทรศัพท์ : 098 5865 1711

เรื่องราวของห้องเรียน

มีพื้นที่ทั้งหมด 17 ไร่เมื่อก่อนเป็นพื้นที่รกร้างไม่ได้ใช้ประโยชน์จึงหารือกับกลุ่มคนในชุมชนและก่อตั้งเป็นกลุ่มเศรษฐกิจชุมชนพึ่งตนเองตามแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงปัจจุบันพื้นที่ตรงนี้ใช้เป็นศูนย์รวมของคนในชุมชน ทำห้องอบสมุนไพร ปลูกพืชผักสวนครัว   เลี้ยงสัตว์ กุ้งฝอย หอยขม ควาย เมื่อได้ผลผลิตจะนำไปขายที่ร้านค้าชุมชน และเป็นพื้นที่ให้ความรู้เรื่องการปลูกข้าวนาโยน

คุณค่าห้องเรียน :  วิธีการปลูกพืชผัก ข้าว เลี้ยงปลา หอยขม กุ้งฝอย กบ เพื่อบริโภคในชุมชน และมีการจัดสภาพแวดล้อมเพื่อแก้ไขปัญหาน้ำท่วม

ห้องเรียน :  สวนวิถีพอเพียง

ครูภูมิปัญญา : นางสวรรยา ทิพกระโทก

ที่ตั้ง : 260 หมู่ 6 ตำบลหนองกระทุ่ม อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา

เบอร์โทรศัพท์ : 098 154 9077   Facebook : อยู่อย่างพอเพียง 

เรื่องราวของห้องเรียน

แนวคิดปลูกผักกินเองเริ่มทำมา 15 ปีเนื่องจากสุขภาพร่างกายไม่แข็งแรงและค้นพบว่าผักในตลาดมีสารพิษตกค้างจึงเริ่มปลูกผักสวนครัวจากกระถางจนมาปลูกลงดินไว้กิน เช่น พริก คะน้า ใบมะกรูด ต้นไผ่และอื่นๆ ในพื้นที่สวน 1 งาน ใช้ปุ๋ยหมักชีวภาพจากเศษอาหารที่เหลือใช้ และมีแนวคิดที่ใช้แพคเกจจิ้งจากธรรมชาติใบตอง กาบกล้วย ในการห่อผักขายทำให้ดูสดชื่นและลดการใช้ถุงพลาสติก

คุณค่าห้องเรียน : แนวคิดเรื่องผักปลอดสารและลงมือออกแบบแพคเกจจิ้งจากธรรมชาติวิถีการกินอยู่อย่างปลอดภัยรักษ์สิ่งแวดล้อม

ห้องเรียน :  สืบสานศิลป์ถิ่นย่าโมเมืองโคราช

ครูภูมิปัญญา : นายจักรเพชร หารสันเทียะ (ครูจักรเพชร)

ที่ตั้ง : ศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงพึ่งตนเอง ข้างวัดต่างตา 

เรื่องราวของห้องเรียน

ครูจักรเพขร มีความชอบเรื่องกลองยาวโทนและเพลงโคราชมาตั้งแต่เด็กๆ เพราะชอบไปดูการแสดงเลยซึมซับมาเรื่อย ๆ เมื่อก่อน    รำโทนโคราชจะนิยมเล่นในช่วงสงกรานต์ หรือช่วงเย็นหลังจากเสร็จจากการเก็บเกี่ยวโดยโทนจะมีเฉพาะบ้านที่มีลูกสาวเพราะหนุ่มๆ จะดูนิสัยของสาวๆ ได้จากโทนถ้าใครดูแลโทนดีไม่แตกหมายถึงสาวบ้านนั้นเป็นคนเรียบร้อยโซนโคราชนิยมเล่นเป็นกลุ่มหากได้ยินเสียงโทนหนุ่มๆบ้านใกล้เรือนเคียงเรือนเคียงหรือหมู่บ้านอื่นจะมาคล้องสาวๆรำวงด้วยเป็นกิจกรรมที่ทำให้หนุ่มสาวได้เจอกันและได้เกิดเป็นเพลงโคราชเพราะคนโคราชเป็นคนเจ้าบทเจ้ากลอน

คุณค่าห้องเรียน :  ผูกโยงกับเรื่องราววิถีคนหนุ่มสาวสมัยก่อนและเชื่อมโยงมาสู่ปัจจุบันในเรื่องของความเชื่อพิธีกรรมการเลี้ยงศาลตาปู่ที่ยังคงอยู่จนถึงปัจจุบัน

ออกแบบสื่อ Big Book